Ղարաբաղյան շարժում՝ ՄԱՍ IV
ԱԶԳԱՅԻՆ ՇԱՐԺՄԱՆ ԸՆԹԱՑՔՆ ՈՒ ՎԵՐԵԼՔԸ
4․1
Սումգայիթյան ողբերգությունից հետո Կենտրոնը ղարաբաղյան հիմնահարցը ներկայացնում էր ոչ թե քաղաքական, այլ սոցիալ-տնտեսական բնույթ ունեցող խնդիր: Ահա թե ինչու ԽՄԿԿ Կենտկոմի և Մինիստրների խորհրդի որոշմամբ ԼՂԻՄ-ին տրամադրվեց 400 միլիոն ռուբլի՝ մարզում կուտակված սոցիալ-տնտեսական և մշակութային հիմնահարցերը լուծելու համար: Գումարն օգտագործվեց ադրբեջանական բնակավայրերում շինարարական աշխատանքների համար: Գնալով շարժումը մեծ թափ էր հավաքում, սկսվեցին գործադուլներ: Հայ ժողովուրդը կառավարությունից պահանջում էր արդարացի լուծում ղարաբաղյան հիմնահարցին, տալ սումգայիթյան եղեռնագործության քաղաքական գնահատականը:
1988 թ․ մարտի 22-ին Երևան մտցվեցին զորամիավորումներ, որոնք շրջափակեցին Օպերայի հրապարակը՝ կանխարգելելու համար մարտի 26-ին նախատեսված հանրահավաքի անցկացումը։ Սակայն մայիսմեկյան արտոնված ցույցերի ժամանակ պարզվեցին պաստառներ, որոնց գրությունները սատարում են Ղարաբաղի հայությանը և քննադատում Հայաստանի կուսակցական ղեկավարությանը։
1988թ. մայիսին Երևանում ստեղծվեց «Ղարաբաղյան շարժման Հայաստանի կոմիտե», որի կազմում սկզբում 11 անդամներ էին ՝ Վազգեն Մանուկյան, Լևոն Տեր- Պետրոսյան, Բաբկեն Արարքցյան, Ալեքսան Հակոբյան, Դավիթ Վարդանյան, Համբարձում Գալստյան, Սամվել Գևորգյան, Ռաֆայել Ղազարյան, Սամսոն Ղազարյան, Աշոտ Մանուչարյան, Վանո Սիրադեղյան: Կոմիտեն իր ձեռքը վերցրեց շարժման կազմակերպումը և ղեկավարումը:
4․2
Շարժումը ղեկավարելու համար Արցախում ստեղծվեց «Կռունկ» կազմակերպությունը: 1988 թ․ հունիսի 15-ին ՀԽՍՀ Գերագույն խորհրդի նստաշրջանը համաձայնություն տվեց մարզը Հայաստանի կազմի մեջ մտցնելուն և հարցին դրական լուծում տալու խնդրանքով դիմեց ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդին: Սակայն Ադրբեջանական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը հունիսի 17-ին, իսկ ԽՍՀՄ բարձրագույն իշխանությունը հուլիսի 18-ի նիստում մերժեցին ԼՂԻՄ մարզխորհրդի և Հայաստանի Գերագույն խորհրդի նստաշրջանների ընդունած որոշումները:
1988 թ․ հունիս-օգոստոս ամիսներին տեղի ունեցան ցույցեր և գործադուլներ, որոնք երբեմն հանգեցնում էին ընդհարումների։ 1988 թվականի օգոստոսին հանրապետության Գերագույն խորհրդի մասնակի ընտրությունների արդյունքում Ղարաբաղյան շարժման մի շարք ղեկավարներ՝ Աշոտ Մանուչարյանը, Լևոն Տեր- Պետրոսյանը, Վազգեն Մանուկյանը, Ռաֆայել Ղազարյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը և ուրիշներ դարձան պատգամավորներ: Իսկ Նոյեմբերի 7-ին «խորհրդային» վերջին շքերթը Երևանում վերածվեց Հայաստանի խորհրդային իշխանությունների դեմ անվստահության անթաքույց դրսևորման։ 1988 թ. նոյեմբերի 24-ին Հայաստանի Գերագույն խորհուրդը որոշում ընդունեց, որ միութենական իշխանությունների որոշումները հանրապետությունում կգործեն միայն այն դեպքում, երբ դրանք հավանության կարժանանան Հայաստանի բարձրագույն օրենսդիր մարմնի կողմից: Կենտրոնը մերժեց այդ որոշումը և Երևանում մտցրեց հատուկ դրություն և պարետային ժամ, արգելվեց հանրահավաքների, ցույցերի կազմակերպումը: Դեկտեմբերին ձերբակալվեցին «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամները, ինչն առաջ բերեց ցույցերի նոր ալիք։
